In 2010, 2014 en 2018 heb ik het formatieproces onderzocht in tien grote en middelgrote Nederlandse gemeenten.* Steeds veertig gesprekken met lijsttrekkers, verkenners, (in)formateurs en ambtelijke ondersteuners. Eén van de leerpunten betrof de vertrouwelijkheid van met name de verkenning en de informatie. Alle partijen worden bevraagd op hun wensen, verwachtingen, de hobbels die zij voorzien, no-go area’s en persoonlijke weerstanden. In het verlangen om deel uit te maken van het nieuwe college worden verrassende en zeer vergaande concessies gedaan, die onder geen voorwaarde naar buiten mogen komen. Want mocht de onderhandelaar geen deel gaan uitmaken van het nieuwe bestuur, dan moet hij/zij het oorspronkelijke standpunt weer kunnen innemen, en niet getrakteerd worden op uitspraken als ‘maar in de vertrouwelijkheid van de informatie zei u iets heel anders’.
Als Kajsa Ollongren dus naar buiten loopt met de mededeling dat links elkaar niet vasthoudt en dat partijen niet zo hechten aan een meerderheid in de Eerste Kamer, dan mogen we ervan uitgaan dat dit de eerlijke weergave is van de gesprekken. PvdA en GroenLinks hebben blijkbaar aangegeven bereid te zijn elk apart deel te nemen aan een nieuw kabinet. En gezamenlijk is de boodschap aan Rutte: laat die Eerdmans maar gaan. Brisant is de opmerking, bestemd voor het gesprek tussen de informateurs en Rutte, ‘Positie Omtzigt – functie elders’. Die kan maar uit één bron komen: Wopke Hoekstra. Andere partijen hebben in deze fase geen boodschap aan de verhoudingen in de CDA-fractie. En dus rest Hoekstra niets anders dan luidkeels ontkennen en spreken over het verlies van vertrouwen. Al met al zit de formatie hiermee behoorlijk vast. Omtzigt is incommunicado terwijl er duidelijkheid nodig is over hem en het CDA, gelet op de marges voor een meerderheid in de Tweede Kamer.
Het meest wonderlijk is wel dat de woorden ‘Positie Omtzigt – functie elders’ getypt op papier staan. Zoiets onthoud je. En laat je nooit door een ambtelijk ondersteuner uittypen. Vroeg of laat komt dat uit, al of niet via de Wob. Onbegrijpelijk van de voormalige secretaris-generaal van het ministerie van Algemene Zaken, Kajsa Ollongren, die nu als minister (AIVD) onze staatsgeheimen moet bewaken.
Joan Smithuis, 26 maart 2021