Het stof van de campagnes is neergestreken, de stemmen zijn geteld. Vanaf nu zal duidelijk worden welke partijen gaan deelnemen aan de kabinetsformatie, en welke onderwerpen op de onderhandelingstafel komen te liggen. Ongetwijfeld is leefstijlpreventie daar één van: door het duurder worden van de zorg kreeg het thema de afgelopen jaren veel aandacht in de Kamer.
Dat zien we ook weerspiegeld in de verkiezingsprogramma’s. Waar in 2017 leefstijlpreventie in de meeste programma’s nog maar zijdelings werd genoemd, wijdde dit jaar nota bene de VVD er een alinea aan. Sinds de laatste kabinetsformatie in 2017 is er veel gebeurd op het vlak van preventie. De betaalbaarheid van het Nederlandse zorgstelsel staat al jaren onder druk. Daarmee groeide de afgelopen jaren het politieke draagvlak voor de aanpak van chronische ziektes die samenhangen met leefstijl, zoals diabetes, kanker en COPD. In die geest ondertekende het kabinet samen met zeventig maatschappelijke organisaties in 2018 het Nationaal Preventieakkoord. Dit convenant bevatte doelstellingen om overgewicht in te dammen en roken en problematisch alcoholgebruik terug te dringen. Het resultaat was onder meer promotie-initiatieven voor gezonde voeding en lichaamsbeweging, een forse accijnsverhoging op tabak en maatregelen tegen alcoholreclame.
Maar opvallend afwezig in zowel de programma’s als de debatten van dit jaar was Europese samenwerking op het gebied van leefstijlinterventie. Onbegrijpelijk, want de belangrijkste ontwikkelingen rondom dat thema kunnen de aankomende jaren uit Brussel komen. Daar hebben ze namelijk ook niet stilgezeten. Toen corona het Europese continent overviel, bleken de bestaande samenwerkingsstructuren niet toereikend om de gezondheidscrisis het hoofd te bieden. De pandemie joeg de toch al stijgende zorgkosten plotseling door het plafond. Met die schrik nog in de benen maakt de Europese Commissie nu vaart met het bouwen van een Gezondheidsunie om ‘grensoverschrijdende gezondheidsrisico’s’ het hoofd te bieden. Maar wat valt onder de noemer ‘grensoverschrijdend’? Zijn dat ook gezondheidsrisico’s als obesitas en kanker, de doelwitten van het Nationaal Preventieakkoord? Als het aan Brussel ligt wel: in november presenteerde de Commissie het ‘Europe Beats Cancer’ plan, een verzameling initiatieven tegen kanker waar 4 miljard euro mee gemoeid is. Leefstijlpreventie is één van de pijlers van het plan, en dat betekent een primeur: waar het thema voorheen nog bij uitstek een zaak van nationaal belang was, slaan de Europese ministeries van Volksgezondheid nu voor het eerst de handen ineen.
De coronacrisis heeft initiatieven rondom ziektepreventie ongetwijfeld momentum gegeven, zowel in de Nederlandse politiek als in Brussel. Het is zeer de vraag of dit gelukt zou zijn in betere tijden, maar één ding is zeker: in Europa wordt de strijd tegen overgewicht en kanker nooit meer strikt binnen de landsgrenzen uitgevochten. Voor- en tegenstanders van leefstijlinterventie doen er dus goed aan om de aankomende jaren over onze dijken heen te kijken, en zich niet blind te staren op Den Haag.
Jaap Harrewijn, maart 2021