Prinsjesdag in politieke schemertijd
Het aftredende derde kabinet van premier Mark Rutte neemt afscheid met een typische overgangsbegroting. Wat de regering vanmiddag aan de Eerste en Tweede Kamer heeft gepresenteerd – via de Troonrede, via de Miljoenennota en via het Koffertje – past bij de politieke schemerzone van Prinsjesdag 2021: een pakket voorstellen, maatregelen en aankondigingen die meer zijn dan wat een demissionair kabinet geacht wordt te doen en minder dan wat van een missionair kabinet verwacht mag worden.
Jan Schinkelshoek
Foto: Nils van Houts
Die spagaat – in de schaduw van de stagnerende kabinetsformatie – zet de toon van de Troonrede en de Miljoenennota.
In de woorden van Koning Willem-Alexander: ‘Grote nieuwe keuzes voor de langere termijn zijn aan een volgend kabinet. Tegelijkertijd ontslaat dat de zittende regering niet van de plicht te doen wat nodig is. Sommige onderwerpen zijn zo urgent, dat stilstand nu ons land onnodig op achterstand zou zetten.’
Of zoals minister Wopke Hoekstra (Financiën) het formuleert: ‘Hoewel een demissionair kabinet zich normaliter terughoudend opstelt, kan een aantal van de problemen niet wachten.’
De klimaatcrisis, de woningnood en de rechtsstaat zijn drie van de hoofdzaken waarop het kabinet meer doet dan op de winkel passen:
* Er wordt € 6,8 miljard extra uitgetrokken om de uitstoot van broeikasgas CO2 te verminderen, met name door meer subsidie van bedrijven die investeren in duurzaamheid.
* Er gaat € 550 miljoen meer naar de aanpak van de zware, georganiseerde criminaliteit plus 150 miljoen voor sociale advocatuur.
* De komende tien jaar komt er jaarlijks € 100 miljoen extra voor de versnelling van de bouw van nieuwe woningen.
Het wordt grotendeels betaald dankzij hogere belastinginkomsten – gevolg van economisch herstel (+3,5 procent groei in 2022). Omdat verlaging van bedrijfsbelastingen (dividendbelasting!) niet doorgaat, valt er € 2 miljard vrij. Het overheidstekort loopt iets op: naar € 18,9 miljard.
Er wordt geen extra geld gereserveerd voor verhoging van de salarissen in de gezondheidszorg. Voor de jeugdzorg is wel extra budget (1,3 miljard) beschikbaar, net als voor het onderwijs. Dat was al voor de zomer bekend gemaakt.
Ondanks het voorspoedige economische herstel uit de coronacrisis, stijgt de koopkracht van de ‘gewone’ Nederland niet. Er is niet meer dan 220 miljoen uitgetrokken voor een (beperkte) lastenverlichting voor mensen met een uitkering of laag inkomen.
Of de Tweede Kamer genoegen neemt met een overgangsbegroting als deze, zal woensdag en donderdag moeten blijken. Vanaf morgenochtend starten de algemene politieke beschouwingen, de jaarlijkse openingsronde van het parlementaire jachtseizoen.
Dat wordt, midden in de kabinetsformatie, een lastige zaak. De Tweede Kamer acht zich minder dan ooit aan iets of iemand gebonden. Het kabinet zal er daarom de handen vol aan hebben om touwtjes aan elkaar te knopen. Het hoeft nergens meer op te rekenen, zoals alleen al blijkt uit de mislukte missie van waarnemende VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans om zaken te doen met de (linkse) oppositie. En wat het nog lastiger maakt is dat binnen het demissionaire kamp de verhoudingen verslechterd zijn.
Jan Schinkelshoek
Den Haag, Prinsjesdag 2021